Δημοσιεύτηκε στο «Βήμα» (Σάββατο 25 Μαρτίου 2017).
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα – και παραγνωρισμένα – στιγμιότυπα της αντιπαράθεσης των ολλανδικών κομμάτων εν όψει των εκλογών της περασμένης εβδομάδας ήταν η βαθμιαία μετατόπιση του «Κόμματος της Ελευθερίας» του Geert Wilders στο (προνομιακό για αυτό, υποτίθεται) ζήτημα του δημοψηφίσματος για την παραμονή της χώρας του στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αμέσως μετά το Brexit του περασμένου Ιουνίου, η Διεθνής των λαϊκιστών, βαθειά πεισμένη ότι η Ιστορία βρίσκεται στο πλευρό της, και ότι επίκειται το τέλος της μισητής ευρωπαϊκής ενοποίησης, συντόνιζε τα βήματά της και ετοίμαζε τις μάχες του 2017: ολλανδικές, γαλλικές, γερμανικές, και ίσως ιταλικές εκλογές. Η Marine Le Pen είχε δεσμευτεί ότι μέσα στους πρώτους έξη μήνες από την εκλογή της στην προεδρία θα έθετε σε κίνηση τη διαδικασία αποχώρησης της Γαλλίας από την ΕΕ. (Παρότι το γαλλικό σύνταγμα προβλέπει ότι η αρμοδιότητα αυτή ανήκει στην Εθνοσυνέλευση.)
Στην Ολλανδία ωστόσο η «νίκη» στις εκλογές δεν επρόκειτο ποτέ να δώσει στον Wilders τόση εξουσία: σε μια πλουραλιστική πολιτεία που ψηφίζει με απλή αναλογική και εκλέγει κυβερνήσεις συνασπισμού, το πιο τρελλό όνειρο του «Κόμματος της Ελευθερίας» ήταν να πάρει 20% και να έρθει πρώτο. (Τελικά πήρε 13% και ήρθε δεύτερο.) Οπότε στην προεκλογική του εκστρατεία δεν υποσχόταν την αποχώρηση της Ολλανδίας από την ΕΕ – ζητούσε απλώς δημοψήφισμα, ώστε να αποφανθεί ο λαός. Μέχρι τις τελευταίες εβδομάδες. Καθώς η μια μετά την άλλη οι δημοσκοπήσεις επιβεβαίωναν ότι το 75% με 80% των ψηφοφόρων τασσόταν κατά ενός τέτοιου δημοψηφίσματος, ο Wilders άλλαξε τακτική. Άφησε κατά μέρος τα περί Nexit, συνέχισε τη ρητορική για την Ολλανδία που ανήκει στους Ολλανδούς, και επικεντρώθηκε στο προσφιλές του θέμα: τον κίνδυνο ισλαμοποίησης.
Εάν κάτι δείχνει αυτό το μικρό περιστατικό είναι ότι η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη παραμένει φιλοευρωπαϊκή. Λιγότερο από τη μακάρια εποχή της παθητικής συναίνεσης και της γενικευμένης αδιαφορίας των πολιτών για όσα διαδραματίζονταν στις Βρυξέλλες. Αλλά πολύ περισσότερο από όσο θα πίστευε κανείς διαβάζοντας τα πρωτοσέλιδα και ακούγοντας τα δελτία ειδήσεων. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση του Πανεπιστημίου του Μιλάνου για τις διαθέσεις της κοινής γνώμης σε επτά χώρες (Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Γερμανία, Πολωνία, Σουηδία και Βρετανία) ενισχύει αυτό το συμπέρασμα.
Η έρευνα καλούσε τους ερωτηθέντες να τοποθετηθούν πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα της επικαιρότητας. Τι θα ψηφίζατε σε ένα υποθετικό δημοψήφισμα για την αποχώρηση της χώρας σας από την ΕΕ; Η μεγάλη πλειοψηφία (από 57% στη Γαλλία έως 75% στη Γερμανία) θα ψήφιζε υπέρ της παραμονής. (Ακόμη και στη Βρετανία, το 53% των ερωτηθέντων θα ψήφιζαν σήμερα κατά του Brexit.) Πρέπει να δίνεται οικονομική βοήθεια σε κράτη μέλη που δοκιμάζονται από μια κρίση; 36% απαντά «Ναι, υπό όρους» (δηλ. με Μνημόνια), 35% δηλώνει υπέρ της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, μόνο 22% πιστεύει ότι η αντιμετώπιση μιας κρίσης θα έπρεπε να είναι ευθύνη του κάθε κράτους χωριστά. Συμφωνείτε να έχουν δικαίωμα εργασίας στη χώρα οι πολίτες των άλλων κρατών μελών της ΕΕ; Το 49% λέει «Ναι, όπως εσύ κι εγώ», το 20% «Μόνο εάν έχουν δουλειά» (όπως οι Gastarbeiter της δεκαετίας του ’60), το 30% πιστεύει ότι οι δουλειές πρέπει να δίνονται πρώτα στους κατοίκους της χώρας. Ποιοι πρέπει να έχουν δικαίωμα σε κοινωνικές παροχές; Μόνο οι πολίτες της χώρας – 19%. Μόνο οι πολίτες των κρατών μελών της ΕΕ – 43%. Όλοι οι ξένοι από οποιαδήποτε χώρα του κόσμου – 39% (!) Ποια εικόνα για την Ευρωπαϊκή Ένωση σας αντιπροσωπεύει καλύτερα; Κοινό σπίτι όπου συγκατοικούμε όλοι: 24%. Πολυκατοικία όπου ο καθένας ζει σε δικό του διαμέρισμα: 30%. Τόπος συνάντησης για αμοιβαία επωφελείς συναλλαγές: 26%. Πλοίο που βυθίζεται: 20%.
Όπως γράφει σε άρθρο του στην εφημερίδα Corriere della sera ο καθηγητής Maurizio Ferrera, υπεύθυνος του μεγάλου ερευνητικού προγράμματος για τη «Συμφιλίωση της Οικονομικής με την Κοινωνική Ευρώπη» (www.resceu.eu), συνοψίζοντας τα ευρήματα της δημοσκόπησης: το πολιτικό πρόβλημα στην Ευρώπη δεν είναι τόσο η εξέγερση των ψηφοφόρων κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά η έλλειψη πολιτικών ηγετών που θα δώσουν φωνή στη μεγάλη πλειοψηφία που παραμένει σιωπηρά φιλοευρωπαϊκή.
Αυτό σιγά-σιγά αλλάζει. Η εκλογική επιτυχία των δύο ολλανδικών κομμάτων (των σοσιαλφιλελεύθερων D66 και της Πράσινης Αριστεράς) που αντί να επιχειρήσουν να κατευνάσουν τους ψηφοφόρους του Wilders υπερασπίστηκαν με αυτοπεποίθηση όσα έκαναν την Ολλανδία πλούσια και επιτυχημένη (ανεξιθρησκεία, ανοχή στο διαφορετικό, ανοιχτοί ορίζοντες, ευρωπαϊκός προσανατολισμός) ήταν ένα πρώτο σημάδι. Ακολούθησε η καλή εμφάνιση του Emmanuel Macron στην τηλεοπτική αναμέτρηση της Δευτέρας 20 Μαρτίου, που επιτάχυνε τη δημοσκοπική του άνοδο.
Η ήττα των λαϊκιστών στη Γαλλία και στη Γερμανία (και, με λίγη τύχη, στην Ιταλία και στην Ελλάδα) δεν θα λύσει ασφαλώς όλα τα προβλήματα. Θα μας επιτρέψει όμως να αρχίσουμε να αναζητούμε λύσεις εκεί όπου είναι λιγότερο απίθανο να τις βρούμε.
Η εποχή των μαθητευόμενων μάγων πλησιάζει στη δύση της. Δεν είναι και λίγο.
