Συνέντευξη στον Γιάννη Γορανίτη. Δημοσιεύτηκε στο «Βήμα» (Κυριακή 18 Οκτωβρίου 2020).
Η ιδέα του Καθολικού Βασικού Εισοδήματος επανακάμπτει κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης. Θεωρείτε πώς πρόκειται για μια βάσιμη και κυρίως βιώσιμη λύση, κυρίως για την μετά-Covid εποχή; Θα την προτείνατε ως επιλογή και για τη χώρα μας;
Η εισοδηματική ενίσχυση όλων των πολιτών, χωρίς προϋποθέσεις, με ένα ενιαίο ποσό, μπορεί να εφαρμοστεί γρήγορα και αποτελεσματικά. Αυτό καθιστά το βασικό εισόδημα ιδεώδες εργαλείο σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, όπως αυτή που αντιμετωπίσαμε την περασμένη άνοιξη λόγω της πανδημίας. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ εκατομμύρια οικογένειες εισέπραξαν 1.200 δολάρια ανά άτομο το μήνα (συν 500 δολάρια για κάθε παιδί), στο πλαίσιο των μέτρων στήριξης της οικονομίας. Το βοήθημα των 800 ευρώ στην Ελλάδα ήταν σε παρόμοια κατεύθυνση, αλλά λιγότερο γενικευμένο: χορηγήθηκε χωρίς εισοδηματικά κριτήρια, αλλά μόνο σε εργαζόμενους υπό αναστολή σύμβασης εργασίας και μόνο στους κλάδους που πλήττονται. Αντίστοιχα μέτρα εφαρμόστηκαν σε άλλες χώρες.
Μπορεί το βασικό εισόδημα να αποτελέσει λύση στην μετα-Covid εποχή; Σε μια ανεπτυγμένη οικονομία, το κράτος ήδη δαπανά τεράστια ποσά για επιδόματα και άλλες παροχές (για τους φτωχούς και όχι μόνο), ενώ ταυτόχρονα χορηγεί φορολογικές απαλλαγές αμφιβόλου σκοπιμότητας (για τους πλούσιους κυρίως). Ο εξορθολογισμός της φορολογίας και των κοινωνικών παροχών είναι ούτως ή άλλως αναγκαία, και θα επέτρεπε από σήμερα κιόλας τη θεσμοθέτηση ενός (χαμηλού) βασικού εισοδήματος. Επίσης αναγκαία είναι η καταπολέμηση της φοροαποφυγής των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών, και της φοροδιαφυγής των μικρών: η δίκαιη φορολόγηση όλων θα τροφοδοτούσε τον κουμπαρά από τον οποίο χρηματοδοτείται το βασικό εισόδημα. Το ίδιο και η ορθολογικότερη φορολόγηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας, των ρυπογόνων δραστηριοτήτων κτλ. Συνεπώς, κάποιο βασικό εισόδημα είναι ήδη εφικτό, και νομίζω ότι θα ήταν καλή ιδέα να κινηθούμε προσεκτικά προς τα εκεί.
Η λέξη «προσεκτικά» είναι κλειδί. Η χώρα μας υπέστη οικονομική καθίζηση την περασμένη δεκαετία. Το παραγωγικό της μοντέλο απεδείχθη όχι μόνο ξεπερασμένο, αλλά και ευάλωτο σε μια κρίση σαν αυτή του κορωνοϊού. Η επιτάχυνση της ανάπτυξης, για να είναι βιώσιμη (και δίκαιη), θα πρέπει να στηρίζεται στη μετάβαση σε ένα δυναμικότερο, εξωστρεφές παραγωγικό μοντέλο. Ένα διαφορετικό παραγωγικό μοντέλο χρειάζεται ένα διαφορετικό κοινωνικό κράτος, που να επενδύει στο ανθρώπινο κεφάλαιο: στη θεαματική αναβάθμιση των δεξιοτήτων (μαθητών και φοιτητών, εργαζομένων και ανέργων), σε υπηρεσίες ποιότητας προσιτές σε όλους (βρεφονηπιακοί σταθμοί, υπηρεσίες υγείας, Βοήθεια στο Σπίτι κτλ.) Οι πόροι του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης που θα εισρεύσουν στη χώρα είναι μια τεράστια ευκαιρία, ίσως η τελευταία.
Είναι προτεραιότητα το βασικό εισόδημα σε ένα τέτοιο πλαίσιο; Όχι, εάν αυτό σημαίνει ότι θα στερήσει πόρους από την περίθαλψη, την κατάρτιση, την κοινωνική φροντίδα. Ναι, εάν εντάσσεται στον αναγκαίο εξορθολογισμό και τον εκσυγχρονισμό των κοινωνικών παροχών (και φορολογικών ελαφρύνσεων) που ήδη χορηγούνται. Και μόνο ως κοινή πολιτική της ΕΕ.
Η σταδιακή θεσμοθέτηση ενός (ευρωπαϊκού) βασικού εισοδήματος για όλους θα μπορούσε να γίνει κατά ηλικίες. Ένα πρώτο βήμα θα ήταν το βασικό εισόδημα παιδιών, δηλ. το καθολικό επίδομα παιδιού, όπως ισχύει σε 18 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ. Ένα δεύτερο βήμα θα ήταν το βασικό εισόδημα ηλικιωμένων, δηλ. η καθολική βασική σύνταξη, όπως εφαρμόζεται στη Δανία, στην Ολλανδία, στον Καναδά και αλλού.
Προκειμένου να εφαρμοστεί σωστά το Καθολικό Βασικό Εισόδημα, θα πρέπει να αναθεωρηθεί συνολικά η επιδοματική πολιτική. Πώς πιστεύετε ότι θα λειτουργήσει αυτό ειδικά σε χώρες όπως η δική μας;
Όπως γράφω παραπάνω, η αναθεώρηση της επιδοματικής πολιτικής είναι ούτως ή άλλως αναγκαία, ανεξαρτήτως βασικού εισοδήματος. Μια χώρα που ξοδεύει το 18% του ΑΕΠ για τις συντάξεις, αλλά αφήνει το 90% των ανέργων χωρίς εισοδηματική στήριξη, μάλλον κάτι δεν κάνει σωστά. Ο αναπροσανατολισμός της κοινωνικής δαπάνης είναι όμως αδύνατος όσο παραμένει ισχυρός ο (διαχρονικός και διακομματικός) συνασπισμός της χρεωκοπίας. Ο θλιβερός διαγκωνισμός πολιτικών και δικαστών για την αποκατάσταση των απωλειών των υψηλοσυνταξιούχων (οι οποίοι υπέστησαν τις μεγαλύτερες περικοπές, για συντάξεις που οι περισσότεροι δεν είχαν πληρώσει με τις εισφορές τους), υπό τις επευφημίες των δημοσιογράφων και της κοινής γνώμης, είναι καταστροφικός: αυξάνει τις σημερινές αδικίες και τις ανισότητες, και στέλνει στο μέλλον το λογαριασμό για τις υπερβολές του παρελθόντος, τινάσσοντας στον αέρα την πρόοδο που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια. Υπό αυτές τις συνθήκες, όχι – δεν είναι εφικτή η αναθεώρηση της επιδοματικής πολιτικής.
Ποια είναι τα συμπεράσματα από την εφαρμογή του UBI στη Φινλανδία; Θεωρείτε ότι τα κατώτερα των προσδοκιών αποτελέσματα, θα λειτουργήσουν ανασταλτικά για την επέκταση των δοκιμών του;
Δεν συμμερίζομαι την εκτίμηση ότι τα αποτελέσματα του φινλανδικού πειράματος για το βασικό εισόδημα (Νοέμβριος 2017 – Οκτώβριος 2018) ήταν «κατώτερα των προσδοκιών». Το πείραμα συνέκρινε τη συμπεριφορά των δικαιούχων βασικού εισοδήματος με αυτή της ομάδας ελέγχου (όσων εισέπρατταν προνοιακά επιδόματα και συμμετείχαν σε προγράμματα απασχόλησης). Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν ότι οι πρώτοι είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να εργαστούν (28% έναντι 25%), επί περισσότερες ημέρες (78 έναντι 73). Επί πλέον, η βασικότερη επίδραση του βασικού εισοδήματος στη Φινλανδία καταγράφηκε στην ψυχική υγεία (22% ανέφεραν κατάθλιψη, έναντι 32% στην ομάδα ελέγχου), καθώς και στην ικανοποίηση από τη ζωή (μέσο σκορ 7,3 έναντι 6,8). Δεν είναι και λίγο αυτό. Η οικονομική ανασφάλεια στρεσάρει τους ανθρώπους, και τους παρασύρει σε λάθη που τα πληρώνουν ακριβά, βυθίζοντάς τους ακόμη περισσότερο στην οικονομική ανασφάλεια. Το βασικό εισόδημα σπάει αυτόν τον φαύλο κύκλο. Μόνο και μόνο για αυτό, αξίζει να εξεταστεί σοβαρά.
