Θα θεωρήσω δεδομένο (αν και φοβάμαι ότι για την πλειονότητα της κοινής γνώμης δεν είναι) ότι η μεταρρύθμιση των συντάξεων είναι αναγκαία. Το ισχύον ασφαλιστικό είναι ίσως το πιο παθογόνο «υποσύστημα» του κοινωνικού μοντέλου της Μεταπολίτευσης: ένα σύστημα που ευνοεί λίγους πολύ, πολλούς άλλους λιγότερο, και κληροδοτεί δυσθεώρητα ελλείμματα στη γενιά των παιδιών μας – στο όνομα πάντοτε της αλληλεγγύης των γενεών!
Το ότι ένα τέτοιο σύστημα υπερασπίζονται τα συνδικάτα του ευρύτερου δημόσιου τομέα, τα κόμματα της αριστεράς, οι επαγγελματικές οργανώσεις, το βαθύ ΠΑΣΟΚ και η λαϊκή δεξιά δεν μπορεί να ερμηνευθεί παρά μόνο ως τεκμήριο ανευθυνότητας και κοινωνικού εγωισμού, με όση «αγωνιστική» ρητορεία και αν επενδύεται.
Με αυτή την έννοια, το ασφαλιστικό νομοσχέδιο που ετοίμαζε το Υπουργείο Εργασίας ήταν μια ευκαιρία. Στο παρελθόν φροντίσαμε να ακυρώσουμε κάθε απόπειρα εκλογίκευσης του ασφαλιστικού (Έκθεση Σπράου, προτάσεις Γιαννίτση κτλ.). Ας τα καταφέρναμε τουλάχιστον τώρα.
Δυστυχώς, το ασφαλιστικό νομοσχέδιο που δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη Δευτέρα αυτή την ευκαιρία τη σπαταλά.
Πρώτον, παρά την υπόσχεση – ή, για κάποιους, την απειλή – ότι πάμε σε ένα σύστημα τριών μόνο ταμείων (μισθωτών, αγροτών και αυτοαπασχολουμένων), τελικά οι δημοσιογράφοι, οι υπάλληλοι της Τράπεζας της Ελλάδος, καθώς και οι ιατροί, δικηγόροι και μηχανικοί θα ασφαλίζονται σε χωριστούς φορείς. Για ποιο λόγο; Κανείς δεν μας το έχει εξηγήσει. Υποθέτω για τον ίδιο λόγο που είχε επιτραπεί στους υπαλλήλους των ΔΕΚΟ να ασφαλίζονται χωριστά (αλλά σήμερα, που τα ταμεία τους είναι ελλειμματικά, να πληρώνονται οι συντάξεις τους από τον κρατικό προϋπολογισμό), για τον ίδιο λόγο που το Ταμείο Νομικών είχε εξαιρεθεί από την υποχρέωση καταβολής ΛΑΦΚΑ, για τον ίδιο λόγο που το ΤΣΜΕΔΕ εισπράττει ποσοστό επί του προϋπολογισμού δημοσίων έργων, και άλλα πολλά. Φαίνεται ότι, παρά τις φλυαρίες περί «αλλαγής σελίδας» και «ιστορικής ευθύνης», η πελατειακή λογική χαίρει άκρας υγείας!
Δεύτερον, η διεθνής εμπειρία – αλλά και η απλή λογική – δείχνουν ότι η Βασική Σύνταξη, ακριβώς επειδή χρηματοδοτείται από το κράτος, θα πρέπει να χορηγείται με την συμπλήρωση ενός ενιαίου ορίου ηλικίας. Το ποιο θα είναι το ενιαίο όριο είναι θέμα επιλογής: προτιμάμε χαμηλότερο ποσό νωρίτερα ή υψηλότερο ποσό αργότερα; Αυτό που είναι ανεπίτρεπτο είναι να δίνεται η Βασική Σύνταξη στην ηλικία που επιλέγει κάθε ασφαλισμένος. Αυτό προβλέπει το νομοσχέδιο. Με άλλα λόγια, κάποιοι θα παίρνουν τη (μη ανταποδοτική!) Βασική Σύνταξη στα 55, άλλοι στα 60, άλλοι στα 65 κ.ο.κ. Είναι φανερό ότι μια τέτοια ρύθμιση αδικεί όσους μένουν στη δουλειά περισσότερα χρόνια (στόχος, υποτίθεται, της κυβέρνησης), δίνει κίνητρα για πρόωρη συνταξιοδότηση και ανεβάζει το κόστος. Λέγεται ότι την ζητούσε επίμονα η ΓΣΕΕ. Μπορεί να είναι αλήθεια. Η ευθύνη όμως βαρύνει την κυβέρνηση.
Τρίτον (και χειρότερον), η Αναλογική Σύνταξη του νομοσχεδίου δεν είναι ούτε αναλογική ούτε πολύ περισσότερο ανταποδοτική. Αντίθετα, οι συντελεστές απόδοσης των εισφορών κλιμακώνονται (από 0,7% σε 3% ανά έτος) ανάλογα με τον αριθμό των ετών ασφάλισης και με την ασφαλιστική κλάση.
Ένα παράδειγμα για ασφαλισμένους με 30 έτη ασφάλισης: Στην 1η ασφαλιστική κλάση (μηνιαίες αποδοχές έως €850) το ποσοστό αναπλήρωσης διαμορφώνεται σε 22%, και το ύψος της Αναλογικής Σύνταξης σε €186. Στην 6η ασφαλιστική κλάση (μηνιαίες αποδοχές από €1.600 έως €1.800) το ποσοστό αναπλήρωσης γίνεται 33%, και το ύψος της Αναλογικής Σύνταξης €553. Στην ανώτατη 12η ασφαλιστική κλάση (μηνιαίες αποδοχές άνω των €4.200), το ποσοστό αναπλήρωσης είναι 46%, δηλ. το ύψος της Αναλογικής Σύνταξης €1.922. Με 40 έτη ασφάλισης, το ποσοστό αναπλήρωσης κυμαίνεται από 31% σε 72% για την 1η και τη 12η ασφαλιστική κλάση αντιστοίχως (βλ. Πίνακα).
Με ποια λογική θεσμοθετούνται δυσανάλογα υψηλότερες συντάξεις για τους υψηλόμισθους από ό,τι για τους χαμηλόμισθους; Με καμμία λογική. Από όσο γνωρίζω, δεν ισχύει πουθενά στον κόσμο. Πρόκειται για σοβαρό ατόπημα, που παραβιάζει και την ανταποδοτικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη.Διαβάζουμε στις εφημερίδες ότι η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Εργασίας ανθίσταται στις πιέσεις της τρόικας των επιτηρητών. Μάλιστα. Ίσως θα ήταν προτιμότερο να επεδείκνυε το ίδιο ηρωικό πνεύμα αντίστασης στα κάθε λογής λόμπυ που πιέζουν για ειδικές ρυθμίσεις και χαριστικές διατάξεις. Οι πιέσεις τους, και η προθυμία των κυβερνήσεων να ανταποκριθούν σε αυτές, οδήγησαν στη δημιουργία του πελατειακού κράτους παροχών, τα «σπασμένα» του οποίου πληρώνουμε σήμερα.
Παρόλα όσα λέγονται και γράφονται εδώ και καιρό, περιθώρια για ένα βιώσιμο και δίκαιο κοινωνικό κράτος υπάρχουν ακόμη και σήμερα. Αρκεί κρίσιμες μεταρρυθμίσεις όπως αυτή να σχεδιάζονται με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον, μακριά από πελατειακές πιέσεις.
Με αυτή την έννοια, το νομοσχέδιο του Υπουργείου Εργασίας αποδεικνύεται κατώτερο των περιστάσεων. Έστω και την ύστατη στιγμή, η κυβέρνηση θα πρέπει να αποκαταστήσει τις αρχές μιας βιώσιμης και δίκαιης μεταρρύθμισης. Έστω και με 80 χρόνια καθυστέρηση, ας εφαρμοστεί ο ιδρυτικός νόμος του ΙΚΑ για ενιαία ασφάλιση για όλους. Βασική σύνταξη, με εισοδηματικά κριτήρια ή χωρίς, αλλά πάντως από την ίδια ηλικία για όλους. Αναλογική σύνταξη εξίσου ανταποδοτική για όλους. Σήμερα – αύριο θα είναι αργά.
