Η ασφαλιστική μεταρρύθμιση

Συνέντευξη στο «Ηλεκτρονικό Ενημερωτικό Δελτίο» του Συνήγορου του Πολίτη (Οκτώβριος 2008) http://www.synigoros.gr/newsletters/013/index.htm#thema

1. Ο Συνήγορος του Πολίτη δέχεται σημαντικό αριθμό αναφορών οι οποίες έχουν ως αντικείμενο τη διεκδίκηση κοινωνικοασφαλιστικών παροχών. Μέσω των αναφορών αναδύεται, μεταξύ άλλων, το αίτημα διασφάλισης ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης. Πιστεύετε ότι με τον νέο ασφαλιστικό νόμο ενισχύεται η κοινωνική αλληλεγγύη; Το «Ασφαλιστικό Κεφάλαιο Αλληλεγγύης των Γενεών» που προβλέπεται μπορεί να δώσει λύση στο υπάρχον πρόβλημα;

Το ζήτημα της διασφάλισης ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης, με την έννοια της προστασίας από τη φτώχεια, είναι πολύ ευρύτερο του ασφαλιστικού – για πολλούς λόγους. Κατ’ αρχήν, η κοινωνική ασφάλιση στη χώρα μας κατά βάση παρέχει συντάξεις. Συνεπώς, οι νεότερες ηλικίες μένουν μάλλον απροστάτευτες. Ακόμη και οι συνταξιούχοι, όμως, παρά το πολύ υψηλό δημοσιονομικό κόστος των συντάξεων, δεν προστατεύονται επαρκώς από τη φτώχεια, όπως άλλωστε δείχνουν τα πολύ υψηλά ποσοστά φτώχειας των ηλικιωμένων. Εν μέρει το πρόβλημα οφείλεται στον κατακερματισμό του συστήματος συντάξεων, και ειδικότερα στην πληθώρα μέτρων υπέρ των χαμηλοσυνταξιούχων: κατώτατες συντάξεις ΙΚΑ και ταμείων, βασικές συντάξεις αγροτών, συντάξεις ανασφαλίστων, ΕΚΑΣ). Ένα συνεκτικότερο σύστημα θα μπορούσε ενδεχομένως να καλύψει καλύτερα τα σημερινά κενά προστασίας.

Όσον αφορά τις νεότερες ηλικίες, το ζήτημα της προστασίας από τη φτώχεια δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά από ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Η φτώχεια δεν είναι ‘ασφαλίσιμος κίνδυνος’ όπως η μητρότητα, η ασθένεια ή ακόμη και η ανεργία. Εκείνοι που δεν καταφέρνουν να εξασφαλίσουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης στον εαυτό τους και στην οικογένειά τους, συνήθως δεν έχουν σταθερή δουλειά άρα ούτε τα απαραίτητα ένσημα για κάποιο επίδομα κοινωνικής ασφάλισης. Η διασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης και η προστασία από τη φτώχεια στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες προϋποθέτει ένα ισχυρό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, κατά κανόνα με τη μορφή ενός προγράμματος ελαχίστου εγγυημένου εισοδήματος.

Γενικά το σημερινό σύστημα συντάξεων είναι άδικο στη μεταχείριση διαφορετικών κατηγοριών συνταξιούχων, ενώ είναι επίσης σοβαρά ελλειμματικό – σε βαθμό που απειλεί τη βιωσιμότητά του. Ένα τέτοιο σύστημα συντάξεων δεν υπηρετεί ούτε την κοινωνική αλληλεγγύη ούτε την αλληλεγγύη των γενεών. Όμως, ο νέος ασφαλιστικός νόμος, με το νεοσυσταθέν «Ασφαλιστικό Κεφάλαιο Αλληλεγγύης των Γενεών», είναι υπερβολικά αποσπασματικός ώστε να δώσει λύση στο πρόβλημα της ανισότητας, και υπερβολικά άτολμος ώστε να δώσει λύση στο πρόβλημα της βιωσιμότητας.

2. Θεωρείτε ότι η ενοποίηση των ταμείων θα επιλύσει το πρόβλημα της βιωσιμότητας των ασφαλιστικών οργανισμών; Θα επιτύχει η ενοποίηση να οδηγήσει σε αναδιάρθρωση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης της χώρας μας όσον αφορά την οργανωτική του δομή και τον εξορθολογισμό των ασφαλιστικών καθεστώτων; Ποια πορεία ακολούθησαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες που αντιμετώπιζαν παρόμοια προβλήματα; Μπορούν να εξαχθούν κάποια συμπεράσματα από την Ευρωπαϊκή εμπειρία;

Η βιωσιμότητα των ασφαλιστικών οργανισμών είναι δομικό πρόβλημα, όχι τόσο διαχειριστικό. Πάντως, η ύπαρξη και λειτουργία εκατοντάδων ταμείων επιβαρύνει το σύστημα με περιττά διοικητικά κόστη, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι τα περισσότερα ταμεία δεν είναι ικανά καλά-καλά να συντάξουν τον προϋπολογισμό τους, πόσω μάλλον να ολοκληρώσουν σχετικά γρήγορα τη διαδικασία έκδοσης των νέων συντάξεων. Επί πλέον, ο κατακερματισμός του ασφαλιστικού συστήματος διευκολύνει επίσης την παραχώρηση ειδικών προνομίων σε κάποιες κατηγορίες ασφαλισμένων, με κριτήρια που υπακούν στην πελατειακή – και καμμιά άλλη – λογική. Συνεπώς, η ενοποίηση των ταμείων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τον εξορθολογισμό του συστήματος. Η Ευρωπαϊκή εμπειρία επιβεβαιώνει αυτό το συμπέρασμα, καθώς τα οικονομικώς υγιέστερα και κοινωνικώς δικαιότερα συστήματα συντάξεων εντοπίζονται σε χώρες με ενιαία ασφαλιστικά καθεστώτα.

3. Με την ενοποίηση των ταμείων ΤΣΑ, ΤΕΒΕ και ΤΑΕ στον ΟΑΕΕ δημιουργήθηκαν σοβαρά προβλήματα διοικητικής και λειτουργικής φύσης με αποτέλεσμα μεγάλες καθυστερήσεις στην καταβολή των συνταξιοδοτικών παροχών. Πώς προβλέπετε ότι θα εφαρμοστεί η πρόσφατη ενοποίηση και, σε περίπτωση που παρουσιαστούν καθυστερήσεις, υπάρχει τρόπος για να ξεπεραστεί το τυχόν πρόβλημα;

Δεδομένης της προχειρότητας με την οποία συνήθως υλοποιούνται παρόμοια μέτρα, αλλά και της απροθυμίας των ενδιαφερομένων φορέων να τα εφαρμόσουν, η εμφάνιση λειτουργικών προβλημάτων δεν θα πρέπει να εκπλήσσει κανέναν. Οι πολιτικές εξοικονόμησης πόρων είναι «ακριβές», επειδή μια καλύτερη υποδομή απαιτεί καλύτερη χρηματοδότηση και καλύτερο σχεδιασμό. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις, ακόμη και ένα απολύτως εύλογο μέτρο – όπως αυτό της ενοποίησης των ταμείων – κινδυνεύει να συκοφαντηθεί και τελικά να βαλτώσει.

4. Κρίνετε ότι ο νέος ασφαλιστικός νόμος θα συμβάλλει στην αναβάθμιση των υπηρεσιών υγείας των Ταμείων; Ποια είναι η γνώμη σας για το διπλασιασμό των ημερών ασφάλισης που απαιτούνται πλέον για τη χορήγηση βιβλιαρίου υγείας; Μήπως μία ασφαλιστική μεταρρύθμιση θα μπορούσε να συνδυαστεί με την αποδέσμευση των παροχών ασθένειας από τα ασφαλιστικά ταμεία;

Η διατήρηση των ταμείων υγείας παρά την ίδρυση του ΕΣΥ αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία που έχει κοστίσει ακριβά στο δημόσιο σύστημα υγείας: μεγαλύτερη ταλαιπωρία των ασθενών, περισσότερες ανισότητες μεταξύ κατηγοριών, υψηλότερα διοικητικά κόστη στο σύστημα. Οι υπηρεσίες ασθένειας των ταμείων υγείας θα έπρεπε προ πολλού να έχουν συγχωνευθεί με τις αντίστοιχες του ΕΣΥ. Ωστόσο, αν κρίνω από την παταγώδη αποτυχία όλων μέχρι τώρα των προσπαθειών προς αυτή την κατεύθυνση, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να είναι στην ημερήσια διάταξη της πολιτικής υγείας στη χώρα μας.

Εν τω μεταξύ, η σκλήρυνση των ασφαλιστικών προϋποθέσεων για την χορήγηση βιβλιαρίου υγείας μας απομακρύνει ακόμη περισσότερο από το στόχο της χωρίς φραγμούς πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, την επίτευξη του οποίου υποτίθεται ότι εξασφάλισε η ίδρυση του ΕΣΥ πριν από 25 χρόνια. Ιδιαίτερα προβλήματα αναμένεται να δημιουργήσει σε κοινωνικές ομάδες με ελλιπές ιστορικό ασφάλισης, δηλ. λίγα ένσημα: οι άνεργοι, οι επισφαλώς απασχολούμενοι, όσοι εργάζονται σε ανασφάλιστες εργασίες, οι νέοι, οι ξένοι εργάτες. Αδυνατώ να κατανοήσω ποιον ακριβώς στόχο πολιτικής εξυπηρετεί η στέρηση στοιχειωδών δικαιωμάτων ασφάλισης υγείας από αυτές τις κοινωνικές ομάδες – ένα μέτρο με αμφίβολα (εισπρακτικά;) οφέλη και απολύτως προβλέψιμες και απολύτως αρνητικές συνέπειες στην υγεία των ενδιαφερομένων και στο ήδη διάτρητο «κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας».