Οι δηλητηριώδεις επιδράσεις της παραοικονομίας

Δημοσιεύτηκε στην «Ελευθεροτυπία» (Σάββατο 20 Φεβρουαρίου 2010)

Η καταπολέμηση της παραοικονομίας – δηλ. του συνόλου των οικονομικών δραστηριοτήτων που ασκούνται πέρα από το ρυθμιστικό και φορολογικό πλαίσιο του κράτους – είναι η μόνιμη επωδός των περισσότερων υπουργών οικονομικών. Και όμως, το φαινόμενο είναι ανθεκτικό και, ας το παραδεχτούμε, δημοφιλές: η γνώση ότι ο ιατρός χ ή ο υδραυλικός ψ φοροδιαφεύγει προκαλεί στον περίγυρό του αντιδράσεις επιείκειας (στην καλύτερη περίπτωση) ή φθόνου (στην χειρότερη). Πάντως όχι περιφρόνησης και απόρριψης.

Το γιατί συμβαίνει αυτό είναι μια μεγάλη ιστορία, που σχετίζεται με τη μακρόχρονη παράδοση αμοιβαίας δυσπιστίας στη σχέση κράτους και πολιτών. Στην κοινωνική αποδοχή, όμως, της φοροδιαφυγής (τυπικότερης εκδήλωσης της παραοικονομίας) συμβάλλουν ορισμένοι μύθοι. Ο πρώτος είναι αναρχοφιλελεύθερος, διαδεδομένος στον παράδεισο του αντικρατισμού (τις ΗΠΑ) και δημοφιλής στην κατά βάθος πιο «αμερικανική» χώρα της Ευρώπης (την Ελλάδα): «η φοροδιαφυγή είναι η θεμιτή άμυνα του πολίτη απέναντι σε ένα ληστρικό κράτος». Εδώ η απάντηση έχει δοθεί από έναν άλλον Αμερικανό φιλελεύθερο, τον Φ. Ρούζβελτ: «Οι φόροι είναι τα τέλη συνδρομής που πληρώνουμε για τα προνόμια που απολαμβάνουμε ως μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας». Συνεπώς, η φοροδιαφυγή (αυτό το αγαπημένο χόμπυ των τζαμπατζήδων που απαιτούν τα προνόμια χωρίς όμως να πληρώσουν τα «τέλη συνδρομής») υποσκάπτει τα θεμέλια μιας τέτοιας κοινωνίας.

Ο δεύτερος μύθος είναι ότι η φοροδιαφυγή βοηθά τους φτωχούς να τα βγάλουν πέρα, πράγμα δύσκολο ή αδύνατο εάν επρόκειτο να πληρώσουν τους φόρους που τους αναλογούν. Σε αυτόν το μύθο απαντά πρόσφατη έρευνα της Μαρίας Φλεβοτόμου και του υπογράφοντος για τις διανεμητικές επιδράσεις της φοροδιαφυγής. Όπως εξηγεί σε διπλανή στήλη η διδάκτωρ του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, επειδή οι πλούσιοι αποκρύπτουν μεγαλύτερο τμήμα του εισοδήματός τους από τους φτωχούς, άρα πολύ περισσότερο εισόδημα (σε απόλυτα μεγέθη), λόγω και της κλιμάκωσης των φορολογικών συντελεστών τα οφέλη τους είναι ακόμη μεγαλύτερα.

Ο τρίτος μύθος είναι ότι χωρίς φοροδιαφυγή πολλές επιχειρήσεις θα έκλειναν. Ο μύθος εδώ δεν αφορά το εάν αυτό ισχύει. Η φοροδιαφυγή (όπως και η πολιτική των χαμηλών μισθών, της κατά συρροήν παραβίασης του εργατικού ή του ασφαλιστικού δικαίου κτλ.) πράγματι συνέβαλε στην επιβίωση (και στη τεχνητή συντήρηση στη ζωή) επιχειρήσεων ουσιαστικά μη βιώσιμων. Καλό ήταν αυτό; Βραχυπρόθεσμα ίσως. Μακροπρόθεσμα, πάνω στη σαθρή αυτή βάση οικοδομήθηκε ένα ολόκληρο μοντέλο φτηνής ανάπτυξης.

Η παραοικονομία φέρνει φτηνή ανάπτυξη λοιπόν – και αυτή με τη σειρά της συρρίκνωση της ανταγωνιστικότητας: στις διεθνείς αγορές τα Ελληνικά προϊόντα ούτε ποιοτικά είναι, ούτε καλές τιμές έχουν. Για αυτό και δεν προτιμώνται. Την χρεωκοπία αυτού ακριβώς του μοντέλου παρακολουθούμε σε απευθείας μετάδοση αυτές τις μέρες.