Αναρτήθηκε στον ιστότοπο για τον πολιτισμό «dimart» (Κυριακή 13 Ιανουαρίου 2013).
Το ξέρω ότι
οι εκθέσεις ιδεών τύπου «τι έκανα στις διακοπές μου» είναι από
αδιάφορες έως εντελώς εκνευριστικές. Αλλά επειδή ποτέ δεν κατάφερα να γίνω
μέλος μιας λέσχης ανάγνωσης μου έχει μείνει το απωθημένο.
Λοιπόν,
έχουμε και λέμε (κατά χρονική σειρά):
* Massimo
Carlotto «Respiro corto» (Einaudi, 2012)
Συναρπαστικό
noir μυθιστόρημα από τον δημιουργό του «Αλιγάτορα» (ιδιωτικού
ντετέκτιβ στη βορειοανατολική Ιταλία, πολέμιου της νέας εγκληματικότητας των
αδίστακτων μαφιόζικων οργανώσεων, με τη συνεργασία τέως αριστεριστών νυν άσσων
της πληροφορικής αλλά και gentlemen του υποκόσμου), αρκετές ιστορίες του οποίου
έχουν μεταφραστεί και στα ελληνικά. Το Respiro corto φαίνεται να εγκαινιάζει
νέο κύκλο, με άλλους πρωταγωνιστές, σε άλλο τόπο: στη Μασσαλία - σταυροδρόμι
μεταναστευτικών ροών, κέντρο του διεθνούς εμπορίου ναρκωτικών, πόλη των
εκρηκτικών κοινωνικών προβλημάτων και πρωτεύουσα της πολιτικής διαφθοράς.
* Tony Judt «Ill fares the land» (Penguin, 2010)
Παθιασμένη
κριτική των αποτυχιών του νεοφιλελευθερισμού και συνηγορία υπέρ της
κεϋνσιανής-σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης της «χρυσής τριακονταετίας» 1945-1975. Το τελευταίο βιβλίο του μεγάλου Βρετανού ιστορικού (καθηγητή στο
Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης), εάν εξαιρέσει κανείς το εντυπωσιακό
αυτοβιογραφικό «The Memory Chalet». Πρόκειται για μια εκτεταμένη
ανάλυση των θεμάτων που ο Judt είχε θίξει για πρώτη φορά στο θρυλικό άρθρο του
«What is living and what is dead in social democracy?» στο περιοδικό The New
York Review of Books τον Δεκέμβριο 2009, και το οποίο είχε δημοσιευθεί στα
ελληνικά με τον τίτλο «Τι είναι ζωντανό και τι νεκρό στη σοσιαλδημοκρατία;» στο
περιοδικό The Books' Journal (Δεκέμβριος 2010). Κυκλοφορεί και στα ελληνικά
(αλλά κοστίζει αρκετά περισσότερο).
* Πέτρος
Μάρκαρης «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία» (Γαβριηλίδης, 2012)
Στο τελευταίο
- και καλύτερο - μέρος της «τριλογίας της κρίσης», ο Μάρκαρης μας
μεταφέρει σε μια δυστοπική Ελλάδα του 2014: η χώρα έχει επιστρέψει στη δραχμή,
οι συνεχείς υποτιμήσεις μειώνουν και άλλο το βιοτικό επίπεδο, επικρατεί
πολιτική αστάθεια, ενώ στους δρόμους κάνουν κουμάντο οι συμμορίες της άκρας
δεξιάς. Με υπόβαθρο το γενικευμένο χάος, κάποιος ή κάποιοι φαίνεται να έχουν
βαλθεί να εξοντώσουν εμβληματικές φυσιογνωμίες της «γενιάς του
Πολυτεχνείου»: έναν επιχειρηματία, έναν πανεπιστημιακό και έναν
συνδικαλιστή, έντονα διαπλεκόμενοι και βαθειά διεφθαρμένοι και οι τρεις τους.
Εν τω μεταξύ, παράλληλα τόσο με τη βασική αφηγηματική γραμμή όσο και με τη «μεγάλη ιστορία» της κρίσης, οι ήρωες του Μάρκαρη, μερικοί γνώριμοι
(ο Χαρίτος, η Αδριανή, η Κατερίνα, ο Ζήσης) και μερικοί καινούριοι (τα παιδιά
του Ασύλου και του internet radio της Ελπίδας), αποδεικνύουν ότι ακόμη και στις
πιο δύσκολες συνθήκες μπορεί κανείς να επιβιώνει με αξιοπρέπεια.
* Heinrich A.
Winkler «Βαϊμάρη: η ανάπηρη δημοκρατία» (Πόλις, 2011)
Διάβασα
καθυστερημένα - και σχεδόν απνευστί - το εξαιρετικό αυτό βιβλίο (δείτε την
παρουσίαση της Μαρίας Τοπάλη, από την οποία το δανείστηκα). Οι
ανακλαστικές μεταφορές στην Ελλάδα του Μνημονίου δεν έχουν πολύ νόημα. Όμως, η
εμπειρία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1918-1933), όπως άλλωστε και εκείνη της
Β' Ισπανικής Δημοκρατίας (1931-1939), δείχνουν τι μπορεί να συμβεί - και τι συνήθως
συμβαίνει - όταν η κοινοβουλευτική δημοκρατία και η συνταγματική νομιμότητα
διαθέτουν ασθενή υποστήριξη και αμφισβητούνται διαρκώς, όταν η υπονόμευση τους
αποτελεί προγραμματικό - και ανοιχτά διακηρυγμένο στόχο - υπολογίσιμων
πολιτικών δυνάμεων, και όταν η κοινή γνώμη σιγά-σιγά εξοικειώνεται με το
συνδυασμό «νόμιμων» και βίαιων πρακτικών που απαιτείται για μια
τέτοια υπονόμευση. Και οι δύο Δημοκρατίες του μεσοπολέμου κατέρρευσαν υπό το
βάρος της οικονομικής κρίσης που όξυνε τις κοινωνικές αντιθέσεις, της πολιτικής
αστάθειας που δυσφήμησε τον κοινοβουλευτισμό, της προθυμίας των γαιοκτημόνων
και (κάποιων) βιομηχάνων να «χρησιμοποιήσουν» τις συμμορίες της άκρας
δεξιάς, αλλά και της ιδιοποίησης παραδοσιακών αντιλήψεων περί «εθνικής
αποστολής» εκ μέρους των νέων εθνοσωτήρων. Κατέρρευσαν όμως επίσης υπό το
βάρος της αδυναμίας των αστών φιλελεύθερων, καθώς και εξ αιτίας της διάσπασης
της αριστεράς σε ένα επαναστατικό κομμάτι (που περιφρονούσε τη Δημοκρατία και
δούλευε για την ανατροπή της) και ένα μετριοπαθέστερο (αλλά επιρρεπές στον
τακτικισμό και ενίοτε υπερβολικά έτοιμο να προσφύγει στην κρατική βία κατά των
αντιπάλων της νομιμότητας).
* Peter
Bofinger «Επιστροφή στο μάρκο; Η Γερμανία χρειάζεται το ευρώ» (Πόλις,
2012)
Το τελευταίο
βιβλίο του Γερμανού οικονομολόγου, καθηγητή στο Würzburg και μέλους του
Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων της Γερμανίας, απευθύνεται στο ευρύ
κοινό: είναι γραμμένο απλά, αν και χωρίς καμμία έκπτωση επιστημονικότητας. Χάρη
στη μετάφραση της Ελίζας Παπαδάκη, διαβάζεται και στα ελληνικά με μεγάλη
ευκολία. Ο Bofinger βρίσκεται στον αντίποδα της οικονομικής ορθοδοξίας στη χώρα
του (και στον υπόλοιπο κόσμο). Ως καλός κεϋνσιανός ασκεί σφοδρή κριτική στα
προγράμματα λιτότητας, θυμίζοντας στους συμπατριώτες του ότι η εμμονή του
καγκελαρίου Brüning (1931-1932) στη μείωση των κρατικών δαπανών αμέσως μετά το Κραχ του '29 οδήγησε σε
απότομη αύξηση της ανεργίας και υπερπληθωρισμό. Ως καλός Ευρωπαίος, εξηγεί
στους αναγνώστες γιατί η επιβίωση του ευρώ είναι προς το συμφέρον και της
Γερμανίας, και γιατί αυτή μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με οικονομική ενοποίηση,
όχι μόνο νομισματική: δηλ. με στενότερη συνεργασία και στη δημοσιονομική
πολιτική. Η τελευταία – σημειωτέον – θα σημαίνει και αυστηρή (όχι όμως
εκδικητική) επιτήρηση των χωρών που παραβιάζουν τις δεσμεύσεις που έχουν
αναλάβει. Μάλιστα, το σχετικό κεφάλαιο για την Ελλάδα κάνει εντύπωση για την
«ακριβοδικία» του: ούτε ανέχεται τα στερεότυπα και τις υπερβολές που
χαρακτηρίζουν τη δημόσια συζήτηση (και) στη Γερμανία, ούτε όμως χαρίζεται στον
δημοσιονομικό εκτροχιασμό από τις εγχώριες πολιτικές ελίτ (της Ελλάδας). Το
βιβλίο καταλήγει με μια πειστική συνηγορία για μια καλύτερη αρχιτεκτονική της
ζώνης του ευρώ, και περισσότερη αλληλεγγύη στην Ευρώπη.
Είναι ικανές
οι πολιτικές δυνάμεις (και ιδίως εκείνες της αριστεράς) στην Ελλάδα να
συστρατευθούν για την ενίσχυση του κύρους και της αξιοπιστίας των δημοκρατικών
θεσμών, ακόμη και όταν συγκρούονται σφοδρά μεταξύ τους για το περιεχόμενο της
πολιτικής που ακολουθείται;
Είναι ικανές
οι πολιτικές δυνάμεις (και ιδίως εκείνες της αριστεράς) στην Ευρώπη να
εργαστούν για να αλλάξει η agenda της δημόσιας πολιτικής, να αναχαιτιστεί η ύφεση και να
αντιστραφεί η αυξανόμενη δυσπιστία και η αναζωπύρωση των στερεοτύπων μεταξύ των
λαών της Ευρώπης;
Αυτά είναι τα
κρίσιμα ερωτήματα στα οποία πρέπει να απαντήσουμε καταφατικά ώστε να αποφύγουμε
τόσο την κατάληξη του δοκιμίου του Winkler όσο και τη δυστοπία του
μυθιστορήματος του Μάρκαρη.
